Tây Nguyên - vùng đất bazan có khí hậu nhiệt đới lý tưởng cho sản xuất cà phê và một số loại cây ăn quả đặc thù. Mùa khô kéo dài từ giữa tháng 12 đến cuối tháng 4, trùng hợp với điều kiện kích thích mầm hoa cà phê, bơ, sầu riêng… Từ tháng 5 đến tháng 11 là mùa mưa, đảm bảo được lượng nước cho các loại cây trồng trong thời gian nuôi trái. Với những điều kiện thuận lợi trên, người dân nơi đây đã canh tác, sản xuất cà phê và một số loại cây ăn quả để cải thiện đời sống.

Tuy nhiên gần đây, dưới tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết có những thay đổi bất thường, tần suất xuất hiện mưa vào các tháng mùa khô là khá phổ biến. Điều này đã làm cho cây cà phê gặp trở ngại trong quá trình thụ phấn, làm cho hoa nở ở nhiều vùng như Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng. Một số nơi tỷ lệ hoa nở lên đến 20%, làm ảnh hưởng đáng kể đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Cùng với những khó khăn về biến đổi khí hậu thì vấn đề giá cả nông sản không ổn định đã ảnh hưởng đến sản xuất cà phê cũng như việc nâng cao thu nhập của người dân.

Trước tình hình đó, ngành nông nghiệp đã có những giải pháp đồng bộ mang tính đa ngành, đa lĩnh vực để đối phó với biến động này như quy hoạch vùng sản xuất cà phê cho các tỉnh Tây Nguyên, ứng dụng các tiến bộ khoa học vào sản xuất, nghiên cứu những mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả vào vườn cà phê... Song song với những giải pháp trên, năm 2019, Trung tâm Khuyến nông – Giống cây trồng, vật nuôi và Thủy sản tỉnh Đắk Lắk đã bảo vệ thành công dự án Khuyến nông Trungương “Xây dựng và phát triển mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê vùng Tây Nguyên”. Dự án được thực hiện trong 03 năm (2019 -2021) tại 04 tỉnh Tây Nguyên gồm Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng và Đắk Lắk.

Với mục tiêu đa dạng hóa cây trồng thông qua xây dựng mô hình, việc áp dụng đồng bộ các tiến bộ kỹ thuật vào vườn cà phê đã nâng cao hệ số sử dụng đất, tăng thu nhập trên cùng diện tích canh tác và góp phần phát triển cà phê bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.Cụ thể trong 3 năm sẽ xây dựng 120 ha mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả có lợi thế trong vườn cà phê; Duy trì năng suất cà phê trên 3 tấn/ha; Sau trồng ba năm thu nhập sẽ tăng trên 20% so với trồng thuần cây cà phê và tổ chức được các hoạt động đào tạo, tập huấn, tham quan, tổng kết, thông tin tuyên truyền nhằm phổ biến kết quả và nhân rộng mô hình.

Trong năm 2019, dự án đã xây dựng 35 ha mô hình trồng xen cây ăn quả (bơ và sầu riêng) trong vườn cà phê, trong đó tại tỉnh Đắk Lắk là 20 ha, các tỉnh còn lại là 05 ha/tỉnh. Qua một năm thực hiện, dự án đã bước đầu mang lại những kết quả khả quan: Cây ăn quả trong mô hình sau trồng đạt tỷ lệ sống cao (>95%); Cây sầu riêng, bơ, cà phê sinh trưởng và phát triển tốt, năng suất cà phê nhân đạt trung bình 3,27 tấn/ha. Bên cạnh đó, dự án đã tổ chức 07 lớp tập huấn cho các hộ thực hiện mô hình với 35 lượt người tham gia; 03 lớp đào tạo tập huấn nhân rộng mô hình với 90 lượt người tham gia; 04 hội nghị tham quan, tổng kết tại 04 tỉnh với 200 lượt người tham gia. Dự án đã có tác động lớn đến hoạt động và hiệu quả sản xuất của các hộ tham gia xây dựng mô hình. Việc áp dụng quy trình trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê vối đã tạo ra vườn cà phê thông thoáng, cây sinh trưởng tốt, năng suất cà phê ổn định trên 03 tấn nhân/ha.

Năm 2020 - năm thứ hai thực hiện Dự án, kế thừa những kết quả đạt được và những kinh nghiệm rút ra từ năm 2019, với quy mô thực hiện là 60 ha/4 tỉnh (Đắk Lắk 30 ha, Đắk Nông 10 ha, Gia Lai 10 ha và Lâm Đồng 10 ha). Ngay sau khi ký hợp đồng, tại các tỉnh tham gia dự án nhánh cũng như tại tỉnh Đắk Lắk đều lên kế hoạch và bắt tay triển khai thực hiện ngay mọi phần việc nhằm đảm bảo cho dự án được thực hiện theo đúng tiến độ. Đến nay, công tác chọn điểm chọn hộ tham gia mô hình đã được hoàn tất (đã chọn được 60 hộ/60 ha/4 tỉnh).

Từ những kết quả bước đầu đạt được, có thể nói, dự án “Xây dựng và phát triển mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê vùng Tây Nguyên” được xây dựng phù hợp với nhu cầu thực tế sản xuất tại các tỉnh Tây Nguyên. Mô hình là điểm để các hộ nông dân sản xuất trên địa bàn có thể thăm quan, học tập, chia sẻ những kinh nghiệm sản xuất nhằm nâng cao trình độ, góp phần tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, tăng hiệu quả kinh tế, tăng tính bền vững trong sản xuất cà phê. Dự án không chỉ đem lại nguồn lợi lớn về kinh tế sau khi cây ăn quả có thu hoạch mà trồng xen canh còn giúp đa dạng hóa sản phẩm, người dân có thể hạn chế được rủi ro về giá cả khi thị trường nông sản ngày càng biến động khó lường.

                   Đinh Thị Phương Mai, TT Khuyến nông, GCTVN & TS Đắk Lắk (nguồn: khuyennongvn)